Կորոնավիրուսի տնտեսական հետևանքների չեզոքացման 19-րդ հակաճգնաժամային միջոցառում․«զրոյից» բիզնես ստեղծում  

ՓՄՁ զարգացումը հանդիսանում է ՀՀ կառավարության քաղաքականության գերակա ուղղություններից մեկը, որի շրջանակներում կառավարության կողմից իրականացվում են շարունակական քայլեր ոլորտի զարգացման, իրավական կարգավորումների պարզեցման, միջազգային կառույցների հետ համագործակցության, պետություն-մասնավոր հատված երկխոսության և մի շարք այլ ուղղություններով:

2000թ. դեկտեմբերի 5-ին ՀՀ ԱԺ կողմից ընդունվել է «Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության պետական աջակցության մասին» ՀՀ օրենքը, որն առաջին անգամ սահմանեց Հայաստանի Հանրապետությունում փոքր և միջին ձեռնարկատիրության սուբյեկտների չափորոշիչներն ու փոքր և միջին ձեռնարկատիրության պետական աջակցության հիմնական ուղղությունները:

Հայաստանում միկրո, փոքր և միջին ձեռնարկությունների սահմանումը

ՀՀ-ում ՓՄՁ չափորոշիչների սահմանումը համապատասխանում է Եվրամիության անդամ երկրներում գործող ՓՄՁ չափորոշիչներին *հղումներ, որը հնարավորություն է տալիս այդ չափորոշիչները կիրառող երկրներին իրականացնելու համեմատական վիճակագրական վերլուծություն, ինչն ակնհայտորեն ստեղծում է տարբեր երկրներում ՓՄՁ ոլորտի զարգացման մակարդակի վերաբերյալ առավել հստակ պատկեր՝ երկրի տնտեսության մեջ ՓՄՁ ոլորտի տեղի ու դերի գնահատման առումով։ Նման չափորոշիչներ կիրառող երկրներում, ՓՄՁ սուբյեկտների առավել հստակ տարանջատման շնորհիվ, հնարավորություն է ընձեռվում գերփոքր, փոքր և միջին կազմակերպությունների համար կիրառել համեմատաբար մեղմ հարկման ռեժիմ, իրականացնել առավել հասցեական պետական աջակցության միջոցառումներ և այլն։

Համաձայն վերոնշյալ օրենքի՝ դասակարգումը կատարվել է` հիմք ընդունելով ՓՄՁ սուբյեկտներում ներգրավված աշխատողների թվաքանակը և տարեկան հասույթը կամ նախորդ տարեվերջի դրությամբ ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը։

2001թ.-ից սկսած մշակվում և իրականացվում են ՓՄՁ պետական աջակցության տարեկան ծրագրեր, որոնք նպատակաուղղված են իրականացնելու «Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության պետական աջակցության մասին» ՀՀ օրենքով ամրագրված ՓՄՁ ոլորտի պետական աջակցության հետևյալ ուղղությունները` ՓՄՁ-ի սուբյեկտներին աջակցության ենթակառուցվածքների պահպանում և ամրապնդում, գործարար ուսուցողական աջակցություն (կարողությունների զարգացում), ՓՄՁ-ի սուբյեկտներին գործարար տեղեկատվական և խորհրդատվական աջակցություն, ֆինանսական և ներդրումային աջակցություն, տեղական տնտեսական զարգացում, ոլորտային բիզնեսներին աջակցություն, կանանց ձեռներեցությանն աջակցություն, տեղական արտադրանքի արտահանմանն աջակցություն և ՓՄՁ-ի սուբյեկտների միջազգային համագործակցության ընդլայնման ապահովում, միջազգային և օտարերկրյա դոնոր կազմակերպությունների հետ ՓՄՁ-ի զարգացման համատեղ (համաֆինանսավորման սկզբունքով) ծրագրերի մշակում և իրականացում:

ՀՀ-ում փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման քաղաքականության (ռազմավարության), ինչպես նաև փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ոլորտի զարգացման ու պետական աջակցության տարեկան ծրագրերի մշակման իրավասությունը վերապահված է ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությանը, իսկ դրանք իրականացնող հիմնական կառույց է հանդիսանում «Հայաստանի փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման ազգային կենտրոն» հիմնադրամը (Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ), որը հիմնադրվել է ՀՀ կառավարության 2002թ. մարտի 19-ի N282 որոշմամբ` փոքր և միջին ձեռնարկատիրության պետական աջակցության 2002թ. ծրագրի շրջանակներում որպես ծրագրային միջոցառում:

2017 թվականին ՀՀ-ում տնտեսվարողների քանակը կազմել է 59,575, որից միայն 108-ն են դասվում որպես խոշոր տնտեսվարողներ, իսկ 93.8%-ը գերփոքր տնտեսվարողներ են: ՓՄՁ-ի մեծամասնությունը՝ 67.5%-ը, զբաղված է մեծածախ և մանրածախ առևտրի և ավտոմեքենաների նորոգման բնագավառում, մինչդեռ միայն 8.6%-ն է զբաղվում մշակող արդյունաբերությամբ:

ՓՄՁ-ի կեսից ավելին գործունեություն են ծավալում Երևանում, որտեղ ՓՄՁ-ի խտությունը 1000 բնակչի հաշվով 38 է, իսկ այլ մարզերում նույն ցուցանիշը մոտավորապես 18 է: Երևանից դուրս գտնվող ՓՄՁ-ի մեջ աչքի են ընկնում Կոտայքի մարզը, որտեղ գտնվում է ՓՄՁ սուբյեկտների 17%-ը, իսկ, ՓՄՁ-ի խտությունը 1000 բնակչի հաշվով 19 է, մոտավորապես 12% և 13% ՓՄՁ էլ բաշխված են համապատասխանաբար Արմավիր և Լոռի մարզերում, որտեղ ՓՄՁ խտության ցուցանիշները համապատասխանաբար կազմում են 13 և 17: Ամենացածր ցուցանիշը գրանցվել է Վայոց Ձորում, որտեղ տեղակայված են Երևանից դուրս գտնվող ՓՄՁ-ի միայն 3.5%-ը, սակայն ՓՄՁ խտության ցուցանիշը կազմում է 20:

2017թ. ընթացքում ՀՀ-ում տնտեսական գործունեություն իրականացրած տնտեսավարողների կողմից արտադրված ապրանքների ու մատուցված ծառայությունների ծավալը (շրջանառությունը)

_{մլն. դրամ/Բոլոր արժեքային ցուցանիշները ներկայացված են ընթացիկ գներով*առավել մանրամասն դիտել հղումով/}

ՀՀ վարչապետի 2011 թվականի հուլիսի 7-ի «ՀՀ փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման խորհուրդ ստեղծելու, դրա կազմն ու աշխատակարգը հաստատելու մասին» N 638-Ն որոշմամբ ստեղծվել է ՓՄՁ զարգացման խորհուրդը, որի ստեղծման նպատակն է պետական և մասնավոր հատվածների երկխոսության միջոցով ՓՄՁ  համար գործարար միջավայրի զարգացմանը նպաստելը, ՓՄՁ-ի սուբյեկտների գործունեության իրականացման համար առկա խոչընդոտները բացահայտելը և դրանց վերացման համար լուծումներ առաջարկելը:  

2018 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ՀՀ վարչապետի N 1281-Ն որոշմամբ փոփոխություններ են կատարվել նշված խորհրդի աշխատակարգում՝ համաձայն որի խորհրդի աշխատանքները համակարգում է ՀՀ փոխվարչապետը:

Միաժամանակ, աշխատակարգով ստեղծել է նաև ՓՄՁ զարգացման խորհրդի ենթախորհրդ:

Ենթախորհուրդը խորհրդակցական մարմին է և նպատակ ունի պետական և մասնավոր հատվածների երկխոսության միջոցով ՓՄՁ սուբյեկտների մոտ առկա խոչընդոտները բացահայտելը և դրանց վերացման ուղղությամբ ՓՄՁ զարգացման Խորհրդին առաջարկություններ ներկայացնելը։ Ենթախորհրդի գործունեության կազմակերպման կարգը հաստատում է ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարը: Ենթախորհուրդն իր աշխատանքները կազմակերպում է նիստերի միջոցով, որոնք գումարվում են առնվազն ամիսը մեկ անգամ։ Ենթախորհուրդը կարող է հրավիրել նաև արտահերթ նիստեր: https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=125609

ՀՀ-ում փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման և աջակցության ծրագրերի մշակման ու իրականացման գործընթացում նշանակալի դեր ունեն նաև միջազգային և օտարերկրյա կազմակերպությունները (ծրագրերը)։Աշխատանքներ են իրականացվում ՀՀ-ի և ԵՄ երկրների ձեռնարկությունների միջև կապի ստեղծման և համագործակցության ուղղությամբ:

Հանդիսանալով Հայաստանի տնտեսության զարգացման գերակա ուղղություններից մեկը՝ կառավարությունը շարունակական քայլեր է իրականացնում ՓՄՁ ոլորտի զարգացման, մասնավորապես` ՓՄՁ պետական աջակցության համակարգի զարգացման ուղղությամբ: Եթե նախորդ տարիներին ոլորտի զարգացման քաղաքականությունն ավելի շատ կենտրոնացած էր ՓՄՁ սուբյեկտների քանակական աճի և ռեսուրսների հասանելիության վրա, ապա առաջիկա տարիներին շեշտը դրվելու է գիտելիքի, որակի, ՓՄՁ սուբյեկտների և ընդհանրապես ոլորտի մրցունակության բարձրացման վրա։

Առաջիկա տարիներին ՓՄՁ զարգացման քաղաքականության գլխավոր նպատակը ներքին և միջազգային շուկաներում մրցունակ ՓՄՁ սուբյեկտների գործունեության ապահովումն է` կազմակերպությունների զարգացման և ձեռնարկատիրական գիտելիքի տարածման, ֆինանսական միջոցների հասանելիության, հարկային համակարգի պարզեցման և մասնավոր հատվածի հետ երկխոսության մեխանիզմների կատարելագործման, ինչպես Առաջիկա տարիներին ՓՄՁ զարգացման քաղաքականության գլխավոր նպատակը ներքին և միջազգային շուկաներում մրցունակ ՓՄՁ սուբյեկտների գործունեության ապահովումն է` կազմակերպությունների զարգացման և ձեռնարկատիրական գիտելիքի տարածման, ֆինանսական միջոցների հասանելիության, հարկային համակարգի պարզեցման և մասնավոր հատվածի հետ երկխոսության մեխանիզմների կատարելագործման, ինչպես նաև նորարարությունների և կայուն զարգացման խթանման միջոցով։